— Бутун умр қандай яшадим? Яшадимми?.. Ўттиз беш йил роль ўйнаб, яшамадим… Кимман? Тақдирим нега бундай бўлди? Ҳисларимга қулманми? Яратган мени нега бундай аччиқ синов билан сийлади? Саволларимнинг чеки йўқ…

Аввал вақтни енгиш учун яшар, курашар экансан. Ўттиз беш йил вақт билан курашдим, ўзим билан олишдим. Фақат вақтни енгдим. На ичимдаги олов ўчди, на дардларим барҳам топди. Ёлғиз вақтгина ортга чекинди, юзимни ажин қоплади…

Ўттиз беш йил олдин сочлари жамалак қиз эдим. Ўшанда ўнинчи синфни энди тугатган, ўн еттига тўлиб-тўлмагандим. Туман марказида яшардик, ўқишга имконим бор эди. Бироқ отам мени ўқитишни истамади. Оилада олти қиз эдик. Мен энг каттаси эдим. Улар мени узатишдан ўзгасини ўйламасди. Шундай бўлди ҳам. Совчилар келиши тўхтаб қоладигандай шошишарди. Бир куни онам келган совчиларни қайтарди. Улар қайта-қайта келаверишди, келаверишди. Ахийри ўғли билан учрашишга онамни кўндиришди. Учрашувга чиқдим. У пайтлар тўйдан олдинги учрашувлар урф эмасди. Кўпчилик қизлар номус қилиб бўлажак турмуш ўртоғини кўрмай розилик берар, суратини бир кўриб ё кўрмай тегиб кетаверарди. Шу боисми, кўришишимиз узоғи билан беш дақиқага чўзилди. Суҳбатлашиш, яхшироқ танишишга вақт, имкон қайда дейсиз. Бир-биримизни кўришга зўрға улгурдик. Етиб боргунгача оёқларим қалтирай бошлаганди, қаттиқ ҳаяжонланардим. Айтилган жойда бўйлари баланд, келишган бир йигит кутиб турарди. У ўзини Асқар деб таништирди. Қайтиб қарашга юрагим бетламади. Титроғимни сездириб қўймай дедим. Тезда хайрлашдик. Юришга мажолим йўқ — бахтиёр эдим. Уйга келиб онамга розиман дедим. Қароримдан ҳамма ҳайрон эди.

Осмонларда учардим. Тунлари қиёфасини кўз олдимга келтириб ухлар, тонгда исмини айтиб уйғонардим. Севги-муҳаббат деганлари шундай ёқимлимикин, дердим ўзимга. Уни ўзимдан ҳам қизғанардим. Юрсам ҳам, турсам ҳам қўшиқ куйлагим келар, сувга чиқсам ҳам ариқ бўйида хаёл сурардим. Умримда илк бор севиб қолгандим…

Улар қўшни туманда туришарди. Учрашувдан сўнг бир марта совчилар келди. Улар жуда шошишарди. Умумий таниш-билишлар йўқлиги сабаб чуқурроқ сўраб-суриштирилмади ҳам. Унаштирув бўлиб ўтди.

Мен маст эдим. Атрофимда нималар бўлаётганини тўла англамасдим ҳам. Ўзим билан ўзим бўлиб қолгандим. Бахтдан сархуш юрардим. Онам шўрлик эса ҳали бозорга боради, ҳали кўрпа қавийди, ҳали даласига чопади. Кечани кеча, кундузни кундуз демайди. Қизининг бахти очилганидан унинг ҳам боши осмонда.

Тўйга бир ҳафта қолганда негадир куёв билан учрашишимизга тўғри келиб қолди. Бир кун олдин ойнанинг ёнига танда қуриб олдим. Сочимни минг хил тарадим. Уни ҳайратлантиришни, ўзимдай севдиришни истардим. Ишонасизми, шунчалар ўтли муҳаббат бор эди кўксимда, ўзимдан катта эди у ҳис. Аммо кўраётганларимнинг бари туш экан. Ўша куни устимдан бир челак сув қуйишди, уйғотиб юборишди.

Эрта тонгданоқ унинг ёнига шошдим. Вақтли йўлга чиққаним сабаб кўчаларда тўхтаб-тўхтаб олдим. Ахир ундан олдин борсам, уят бўларди-да. Фақат кўз олдимда бахт гавдаланарди.

Кечроқ борган бўлсам ҳам негадир уни тополмасдим. Бутун вужудим кўзга айланиб изладим. Бироқ тополмасдим. Кўнглим ғашлана бошлади. Худди нохушлик юз берадигандай эди. Ёнимга бир нотаниш йигит келиб тўхтади. Унга нажот билан тикилдим. У худди мени танийдигандай:

— Нигора сизмисиз? — деди.

— Ҳа, менман, — дедим.

У бироз ўнғайсизланиб:

— Мен Асқарман, — деди.

Нима бўлаётганига тушунмасдим. «Қайси Асқар?» десам, «Бўлажак турмуш ўртоғингиз», деди. Аввалига ишонмадим.

— Ҳазиллашяпсизми? — дедим.

— Йўқ. Ўтган сафар иш билан узоққа кетгандим. Ўрнимга акам сиз билан кўришди, — деди.

Мен тош каби турган жойимда қотдим. На бирор гап эшитаман, на атрофимда нима бўлаётганини англайман. Қаршимдаги йигит кўзимга бало-қазодай кўринарди. Кошкийди, у акасига ўхшаса. Унинг ғирт тескариси ташқи кўриниш ҳам, муомалаю ўзини тутиши ҳам. Уларни ака-ука деб ҳам ўйламайди биров. Дамим ичимга тушиб кетди, оёқ-қўлларим бўшашиб шалвираб қолди. Мени алдашганди, ҳисларим билан ўйнашишганди. Энг ёмони, мен бўлажак эримнинг акасини, қайнакамни жонимдан ортиқ кўрардим. Хунук илжайиб турган тақдиримга ёзилган инсондан шундай
нафратландимки, хайрлашишни ҳам унутиб уйга жўнадим.

Келиб ҳаммасини онамга айтиб бердим. Ўзимни билмай йиғлардим. У ҳам карахт бўлиб қолди, сўнг отамга айтди бўлган воқеани. Отам эса пинагини ҳам бузмади. Мен ёлвора бошладим, тўйни қайтарайлик, дедим. Онамнинг оёқларига йиқилдим, отамни кўндиринг, дедим. Барибир, кўндиролмасди, кўндирмасди ҳам. Ахир онам битта эмас, олтита қиз туққан. Менинг тўйим қайтса, уларнинг қисматига бу, албатта, таъсир этарди. Хуллас, ҳеч ким рози бўлмади.

Мен бир ҳафта ичида адо бўлдим. Тўйим бўлмаслигини Худодан кечаю кундуз сўрадим. Мени кутиб турган даҳшатларни тўлиқ тасаввур этолмасам-да, кўнглим сезиб турарди. Ҳаммаси ёлғон бўлишини, акаси ҳазиллашган, аслида, ўзи бўлишини жуда истардим. Акс ҳолда, у билан бир уйда яшаш қўрқинчли эди.

Тўй бўлди. Мен ўз тўйимни худди мотамда ўтиргандай ўтказдим. Бу ҳам хатомдир. Балки, бахтимни қувнаб кутиб олганимда…

Тўйдан олдинги азобларим ҳолва экан, ҳаммаси кейин бошланди. Мисли дўзахда ёна бошладим. Қайнакам ҳарбий, ҳар куни ишга кетади. Хотинини севади, битта ўғилчаси бор. Менинг эрим эса ғирт такасалтанг эди. Ҳеч қаерда ишламайди, юриш-туришининг тайини йўқ. Бир-иккита бекорчи ўртоқлари билан тентирагани-тентираган.

Қайнакамга ҳам, бошқаларга ҳам ҳисларимни сездирмаганман. Ҳар ҳолда, шунга ҳаракат қилганман. Аёли ишга кузатаётганда ичимни ит тирнарди, унга шундай ҳавас қилардимки… Ишдан қайтадиган пайти бўлишини интиқиб кутардим. Овқатни унинг учун пиширардим. Ҳар куни минг марта ўлиб, минг марта тирилардим. Баъзан Худога қутқар, деб ёлворсам, баъзида бир уйда яшаётганимга, ҳар куни кўриб туришимга шукр қилардим.

Эримни шу қадар ёмон кўрардимки… Уйга келмасин, деб юрак ҳовучлардим. Ажрашиб кетолмасдим. Суймаганим билан умримни ўтказишга маҳкум эдим. Кўз олдимга беш синглим келарди. Норасидаларнинг тақдири бахтиқароликка бурилмасин дедим. Қанча олов бўлса, ёнишга кўндим.

Эримга бироз меҳр кўрсатмасам, оилам бузилиб кетиши тайин эди. Аммо бунга ўзимни мажбурлай олмадим. Шунда хаёлан эримнинг ўрнига акасини қўйдим. Уни хаёлимда тасаввур қилиб яшай бошладим. Ахир улар ҳаётда шундай қилишди-ку!

Бироз тинчиб яшадим. Баъзан менга ишонаётганларини кўриб ҳайратланардим. Қандай даҳшатли саҳна. Бу орада икки фарзандли бўлдим. Ўзимдан жирканган пайтларим ҳам бўлди. Аммо нега? Нега ўзимдан нафратланай, пок ишқим учунми, ё алдашга, ўзгаларнинг тинчини ўйлаб тамом бўлаётганимгами? Шу ўйлар бироз бўлса-да, таскин берарди.

Қайнакам ва овсиним уй олиб, кўчиб кетишди. Энди шундай азоблана бошладим, асти қўяверинг. Аҳён-аҳёнда яшириб доим олиб юрадиган суратига тикиладиган бўлдим.

Ҳозиргача шундай. У кўзимга бошқача кўринади. Шунча ўтган йиллар уни қалбимдан олиб кетолмади. Ўттиз беш йил олов ичида яшадим. Ўттиз беш йил адойи тамом бўлдим. Бироқ ҳеч кимга чурқ этмадим, номус қилдим. Гоҳ ўзимни, гоҳ уларни айбладим. Бироқ бу ҳеч нарсани ўзгартирмади. Қисмат мени роль ижро этишга мажбур