KIMNING KO'ZI KO'R?Xotinim ilk farzandimizni tuqqanida o'ttiz yoshda edim... O'sha kechani hanuz eslayman...Daydi o'rtoqlarim bilan yarim tungacha choyxonalardan birida gap sotib yotdik...Ma'noli biror gap bo'lganini eslolmayman, quruq oldi-qochdi, g'iybat, haromga to'la gaplar bilan liq to'lgan bir kecha edi...Gapga ustaroq bo'lganim uchun suhbat jilovi mening qo'limda, turfa qiliqlar, gaplar bilan sheriklarni kuldirar edim... O'sha kech ularning juda ichaklarini uzdim...Kishilar ovoziga, qiliqlariga taqlid qilish qobiliyati menda chakana emasdi. Go'yo ovozni o'zgartirish murvati iyagim tagida turtgandek tomog'imga qo'l yuboribbir burabqo'yardimda, bir yumalab Palonchi bo'lib olardim, keyin sal o'tmay, yana tomoqni bir burab, Pistonchi bo'lib olardim. Esimda... O'sha tun bozorda ko'rib qolganbir ko'zi ojiz qariyaning roliga kirib ustidan rosa kuldim, yigitlarning ko'zlaridan yosh chiqib ketdi kulaverib.. Bu ham yetmaganday, qariya o'rnidan turib ketayotganda oyog'iga chil berib yubordim, gursillab qulab tushdi, qah-qahamiz kochani tutdi... Odatdagidek, uyga bemahalda qaytdim...Ayolim bir ayanchli ahvolda eshikka ko'z tikib o'tirgan ekan. Borishim bilan qaltiragan, mungli ovozda: - Rashid aka, qayoqda ediz? dedi. Men zarda aralash istehzo bilan javob berdim: - Marsda! Qayoqda bo'lardim? Do'stlarim bilan edim.. Holdan toygan, bir ahvolda ekanligi shundoq ko'rinib turardi. Kelgan yig'isini zo'rg'a to'xtatib, dedi: - Rashid aka, charchab ketayapman, madorim yo'q...Ko'z yoradigan vaqtim juda yaqin...Shu gaplarni aytar ekan, beixtiyor ko'zlaridan chiqqan yosh siniq yuziga yumaladi...Ichimdan qirindi o'tdi, xotinimga e'tibor bermay, ko'chada, choyxonada chaqchaqlashib yurganimga achinib ketdim, bolasi to'qqiz oylik bo'lsayu, bu ahvolda yursam..Tezda tug'ruqxonaga olib bordim, opkirib ketishdi.. Bir necha soat o'tib ketdi hamki, biror kishi chiqib xabar bermasdi, turib-turiboxiri charchadim, kiraverishdagi hamshiraga telefonimni qoldirdim-da, uyga ketdim.Bir soatdan keyin telefon jiringladi, meni chqarishdi. Bir zumda tug'ruqxonaga yetib bordim.- Xonasi qani, qayerga joylashtirdinglar?Avval xotinimga doyalik qilgan do'xtir ayolga uchrashishim kerak ekan:- Qaysi ayol?! men avval xotinimni, farzandimni ko'ray!Hamshira yelka qisdi:- Avval do'xtirga uchrarkansiz.Do'xtir ayol oldiga kirdim. U menga Ollohning taqdiri, qismat, qazoga rozilik haqida so'zlab turib:- O'g'il ko'rgansiz, biroq ko'zi uncha rivojlanmagan ekan, sabr qilasiz endi buyo'iga, dedi.Yarq etib bozordagi, meningoyog'imga surinibo'mbaloq oshib rushgan ko'r ko'z oldimga keldi, tomog'imga bir narsa xip etib tiqildi...Xudoyo tavba! Ekkaningni o'rasan, deganlari shumikin-a?! Bir muncha vaqt nima deyarmni bilmay ag'rayib qarab turdim. So'ngra xotinim, farzandim esimga tushdi, do'xtir ayolga yaxshi muomalasi uchunyengilgina rahmat aytdimda, xotimni ko'rgani xonasi tomon yurdim.O'zimning rafiqam!Shunday musibatni ko'rib tursada, ko'zlarida g'am, tashvish belgilarini ko'rmadim, taqdirnining bu qaltis zarbasiga mardonalarcha tan berib,rozi bo'lib yotardi.. Kelin bo'lib tushganidanberi menga mustahkam tayanch bo'lib kelgan, odamlarni kalaka qilishimga rozi bo'lmay doim: "Kishilarni g'iybat qilmasangiz bo'lardi.." deb nasihatomuz gaplarni aytib yuradigan ayolim bu safarham metin irodasi-la meni lol qildi.Tug'ruqxonadan uyga qaytdik, bu safaruch kishi bo'lib, o'g'limiz Salimjon ham (unga shunday nom berdik) bizga yangi mehmon bo'lib qo'shildi.Rosti… Unga nisbatan hech ko'nglim ilimadi.. Unga e'tibor berishga ichki bir turtki sezmadim, uning uyda bor-yo'qligi menim uchunfarqsiz edi…Yig'isi kuchayib o'z borligidanxabardoretganda, ayvonga chiqib yotib oladigan bo'ldim!Xotinimning esa… unga e'tibori boshqacha edi, yeru ko'kka ishonmasdi.. Men bo'lsam.. yomon ko'ra olmasdimku, lekin yaxshi ham ko'rib keta olmadim! Oylar o'tib tetapoya bo'la boshladi, yoshi birga kirib yurishga harakat qila boshlaganida, bir oyog'i kaltaroq ekanini angladik… Ilgarigi munosabatim yanada sovuqlashdi..Undan so'ng xotinim Umar va Xollidlarni tug'ib berdi..Yillar o'tdi.. Salimjon ulg'aya boshladi, ukalari ham..Uyda o'tirshni uncha xushlamasdim, doim ulfatlarim davrasida, ular bilan gap "yerdik".. Bora-bora Salimjonning ahvoli meni tashvishga solmay qo'ydi, burungi qah-qaha, ilgarigi qiliqlar yana o'z holiga qaytdi..Lekin shunday bo'lsada, xotinim, o'zimning mushtipar, munis rafiqam,mening yo'lga kirib ketishimdan umidini sira uzmasdi, mening xurmacha qiliqlarimga bardosh bilan sabr qilar, xilvatda haqimga duo qilar edi!! Biroq boshqa farzandlarimgag'amxo'rlik qilib, erkalab, Salimjonni chetga surib qo'yganimni, butunlay beparvoligimni ko'rib, ichidan kuyar, bildirmay yum-yum yig'lardi..Salimjon maktab yoshiga yetdi, xotinim zorlana-zorlana uni nogironlarmaktabiga joylashtirishga meni ko'ndirdi..Yillar tez o'ta boshladi, vaqt o'tayotganini uncha payqamasdim, kunlarim bir xil ritmda – ish, uyqu, ovqat, ulfatlar bilan bo'ladigan "gap", ertasi ham, indini ham...shunday o'tardi..Bir kuni… juma kuni.. soat o'n birlarda peshingayaqin uyg'ondim, soat ikkilarga bir joyga to'yga aytilgan edim.. Ha, hali ancha vaqt borekan, deb bemalol yuvinib, so'ng tanlab kyinib, xushbo'ylanib, taranib, ko'cha tomon yurdim.Ayvondan o'tar ekanman, Salimjonning g'alati yi'gisi e'tiborimni tortdi… Ich-ichidan, ezilib-ezilib yig'lamoqda edi, yuzlari yoshdan yuvilib ketgan, qo'llari bilan ojiz ko'zlarini artib ulgurolmasdi!Go'dakligidan beri unga qilayotgan birinchi iltifotim edi! Mana, o'n yil (!!) o'tibdi hamki, biror marta ham yig'laganda, tashvish chekkanda e'tibor bermagan ekanman… Bu safarham ichki bir shum tuyg'u meni qaramay o'tib ketishga chaqirardi! O'g'lim esa, mening borligimni hali bilgan emas, hazin, mungli ovozda onasini chaqiraredi…Burilib unga yaqinlashdimda, so'radim:- Salimjon, nega yig'layapsan?Ovozimni eshitar ekan, yig'idan to'xtaganini ko'rdim. Yaqinlashganimni sezgach, atrofini paypaslab, xonasi tomon kirib keta boshladi.. U mendan o'zini olib qochmoqda edi! Oh!! Bu o'ksik tislanishni hech qachon unutolmasam kerak!! Uning qilgan hatti-harakati, atrofdagi xona ichidagi buyumlar barchasi tilga kirib, go'yo: "O'n yildan beri qayoqda eding?!" deyotgandek edi …Ortidan xonaga kirdim.. Dastlab, nega yig'laganini aytishdan boshtortdi.. Erkalab, muloyimlik bilan so'raganimni sezgach, piqilllab sababini bayon qildi: odatda masjidga yetaklab oborib keluvchi ukasi Umar uyda yo'q ekan, juma namozi bo'lgani bois, birinchi safdan joy ololmay qolaman deb yig'layotgan ekan.. Ukasini chaqiripti, onasini chaqiripti, hech kim kelmagach yig'lab yuboripti..Bu gapni aytaturib xo'rsinib qo'ydi… Yumuq ko'zlaridan yana yosh quyila boshladi..Bu gapni eshitib hayajondan bo'g'zimga bir narsa tiqildiyu, yuzini qo'lim orasiga olib, o'zimni tutolmay yi'gi aralash:- Shuning uchunyig'ladingmi-a Salimjon? dedim. Bosh irg'ab javob qildi:- Ha..Shunda hamma narsani unutdim.. ulfatlarimni, va'da qilingan to'yni..- Salimjon, o'g'lim, bilasanmi, bugun seni masjidga kim oboradi?- Umar oborsa kerak, lekin