Аҳамият берганмисиз, баъзи одамлар юрган йўлида ўзи билан ўзи гаплашади. Шуниси қизиқки, "Ким билан гаплашаяпсан" десангиз, "шунчаки ўзим ўйлаётгандим" қабилида жавоб қайтаради. Баъзилар учун бу шунчаки одат тусига кирган бўлиши мумкин. Аммо ушбу ҳолат баъзи руҳий хасталикларда ҳам учраб туради. Тиббий тилда айтганда эса бу"эгизаги" билан сўзлашиш, шахсини иккиланиш синдроми дейилади. Бугун ушбу мавзу атрофида фикр юритамиз.


БИЛЛИ МИЛЛИГАН : ГОҲ ҚИЗАЛОҚ, ГОҲ РАССОМ

Европалик олимларни ҳайратга солган мазкур шахс руҳий хаста. Унинг танасида 24 нафар инсон қиёфаси навбатма-навбат жонланади. Шулардан 10 таси асосийлари. Одатда шахс иккиланиши кузатилган беморларда 2-3 "эгизак" юзага келган бўлса, Биллида улардан нақ 24 та. Гувоҳларнинг сўзларига кўра, ҳар бирининг ўз нутқи, мимикаси, ҳаракатлари ва сўзлашув услуби бор. Артур – зиёли инглиз, Рейджен – югославиялик инқилобчи, Аллен – рассом, иккита ўспирин йигит, 3 ёшли қизалоқ, 19 ёшли қиз, мусиқачи, фирибгар ва бошқалар.

ДОРИС ФИШЕР: 5 ТА "ДОРИС"

Дорис танасини беш "шахс" эгаллаб олган. Улар ўзларини "Асл Дорис", "Хаста Дорис", "Уйқудаги Дорис", "Маргарет" ҳамда "Уйқудаги Маргарет" исмлари билан аташган. "Уйқудаги Маргарет" найранг қилишга уста бўлиб, бирор нимани ўмариши, сўнг қилган ишини "Асл Дорис"га тўнкаши мумкин эди. Ўзаро шахслар олишуви йиллаб давом этган. Қизнинг даволовчи шифокори Дорис онги остида ҳосил бўлган ўз шахсининг тасвири таъсирига тушиб қолган, ундан чиқиб кета олса, яхлит шахсга айланади, дея қизни даволайди.

УЧЧОВИНИ НИМА БИРЛАШТИРАДИ?

Баъзи маълумотларда Билли Миллиган 8-9 ёшларида ўгай отаси томонидан қаттиқ калтаклангани ва тажовуз қурбонига айлангани айтилади. Гарчи ўша вақтларда калтак зарбидан бўлак безовталик юз бермаган бўлмаса-да, йиллар ўтгач бу ҳолат руҳий ўзгаришларга олиб келган. Мисс Бьючемп ва Дорис Фишерлар ҳаётида ҳам бирор жиддий асос борлиги шубҳасиз. Зеро болаликдан соппа-соғ бўлган одам маълум ёшга етгач, ўз-ўзидан ақлдан озмайди. Ташқи таъсирлар туфайли бир вақтлар рўй берган руҳий зарба асорати юзага қалқиб чиқади. Демакки, хасталик сабабини бемор ҳаётидан излаш лозим. Шахс иккиланиши синдромига чалинган беморларни даволаган мутахассислар «эгизаклар»даги аламзадалик аслида биринчи шахс онгида сақланиб қолган ҳолат эканлигини айтишади.

ХЎШ, ХАСТАЛИКНИНГ ДАВОСИ БОРМИ?

Билли Миллиган воқеаси ижобий якун топди, у 1991 йил 10 йиллик даволаш ишларидан сўнг соғлом деб топилади. Гарчи шахс иккиланишлари вақти-вақти билан учраб турса-да, узоқ давом этган муолажалар натижасида Билли «эгизаклар»ини назорат қилишни ўрганади. Сўнгги йилларда у болалар ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотида фаолият юритиб келади. Дорис Фишер ҳам давомли муолажалардан сўнг соғайишган. У ҳам Билли сингари ҳаётларини йўлга солишган.

Мавзуни ўрганиш баробарида кўплаб манбаларга мурожаат этдик. Ўз ўрнида мутахассис кўмаги билан шахс иккиланиши синдроми ва унинг давоси ҳақида фикр алмашилди. Бу сизлар учун ҳам қизиқ бўлиши аниқ.

Мавзу юзасидан олий тоифали психоневролог Муаттар МИРХОДИЕВА маълумот беради.


ШАХС ИККИНАЛИНИШИ АСЛИДА...

Тиббиётда ушбу касаллик деперсонализация ва дереализация синдромлари дейилиб, кўп ҳолларда иккови биргаликда учрайди. Деперсонализацияда бемор ўз шахсини нотўғри қабул қилиши юз беради. Енгил турида бемор ўзини жонсиз, ҳақиқий хусусиятлардан махрум этилгандек сезади. Оғир турида эса беморда беҳислик туйғуси яъни руҳий хасталикдаги анастезия пайдо бўлади. Гўё унинг ҳис-туйғулари, тасаввури, хотира, нутқ, ҳаракатлари ва қилиқлари бегонадек туюлади. Унинг наздида ушбу жараёнлар кимдир ёки нимадир томонидан сунъий равишда пайдо қилинаётгандек тушунилади. Бу руҳий автоматизмнинг бузилиши.

"ЭГИЗАКЛАР" СИМПТОМИ

Бу бемор танасининг иккиланиб қолганига иқрорлиги билан таснифланади. Масалан, Н. исмли бемор «эгизаги»нинг доим ёнида туриши, ҳаракатларини худди у сингари такрорлаши, ички кечинмаларини ҳис этишини айтади. Бошқа А. исмли бемор эса «эгизаги»нинг нотаниш одамдек туюлаётгани, уни ваҳимага солаётгани, таъқиб қилаётганини таъкидлайди. Кўриб турганингиздек, шахс иккиланишида «эгизаклар» турлича таъсир этиши мумкин.

ТАСАВВУРДАГИ "ЁМОН" ДЕКОРАЦИЯЛАР

Шахс иккиланишининг яна бир синдроми дереализация – борлиқни ўзгарган яъни «янги» ҳолда қабул қилиш билан ифодаланади. Бунда «янги» сўзи бемор онгида атроф-муҳитни нотўғри қабул қилиш, гўё барчаси қотиб қолгандек, рангсиз, жонсиз, сунъий декорациялардан ташкил топгандек тушунилади. Юқорида айтганимиздай икки синдром биргаликда учраши билан эс-ҳуш бузилишига олиб келади.


ҚАЧОН ПАЙДО БЎЛИШИНИ БИЛМАЙСИЗ

Шахс иккиланиши синдромлари асосан шизофрения, маникал депрессив психоз, эпилепсия ва психопатия касалликларида учрайди. Афсуски, мазкур хасталиклар қачон ва қай тариқа юзага келишини олдиндан айтиб бўлмайди. Ҳатто соғлом, ҳеч қандай безовталиги бўлмаган одам ҳам ташқи таъсирлар сабаб кутилмаганда руҳий хасталикка чалиниши ҳеч гап эмас. Тўғри, айрим ҳолларда руҳий хасталиклар эрта аниқланиши мумкин. Аммо ҳамиша ҳам бундай бўлавермайди. Руҳиятда ўзгариш бўлса ҳам белгилари дарҳол билинмайди. Кимдадир хотира сустлашади, кимдир нутқ, ҳаракатлар ёки ҳиссиётларидан шикоят қилади.


ДАВОЛАШ МУМКИН!

Шахс иккиланиши мураккаб ҳолат бўлса-да, даволаш мумкин. Бунинг учун шу ҳолатга сабаб бўлган асосий хасталик аниқланиб, келиб чиқиш сабаблари ўрганилади. Асоси нима, болаликдаги хотиралар, қаттиқ қўрқув, бирор воқеадан таъсирланиш ёки тажовузларми?! Асосийси бемор психоз ҳолатидан чиқиб олса бас, секин-аста кундалик ҳаётга қайтади. Масалан, шизофренияда юзага келган шахс иккиналиши даволанса-да, қачондир касаллик қайталаниши эҳтимолдан холи эмас. Чунки бу касалликни шифокорлар руҳият эзилиши дейишади. Эпилепсияда эса шахс иккиланишини даволаш билан бирга тутқаноқ хуружларига ҳам диққат қилинади. Маниакал психоз, психопатияда ҳам шахс иккиланиши даволаш мумкин. Бемор 5 йил давомида муолажа қилиниб, шифокор назоратида бўлади. Руҳий саломатлигини ушлаб турувчи терапия ёрдамида даволаниб боради. Агар шу вақт ичида касаллик хуружи кузатилмаса, шифокор назоратидан чиқарилиши мумкин. Бу бемор соғайганидан далолатдир.